Kıdam tanzimatı nedir? Kıdem tanzimatı nasıl alınır? Çalışan emekli kıdem tazminatı alabilir mi? Kıdam tanzimatı nasıl hesaplanır? Kıdem tanzimatı ne zaman ödenir?
Emekli olup kıdem tazminatı aldıktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam eden kişi için yeni bir dönem başlıyor. Çalışanın bu işyerinden tekrar ayrılırken ödenecek kıdem tazminatı da çalışmaya başladığı bu ikinci dönem üzerinden hesaplanıyor.Peki KIDEM TAZMİNATI NEDİR?
Kıdem tazminatı, işçinin çeşitli sebeplerden dolayı işinden ayrılırken işveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunu gereğince ödemek zorunda olduğu bir tazminat şeklidir. Kendi isteğiyle işten ayrılan kişilere kıdem tazminatı ödenmez. Kıdem tazminatı sayesinde işçilerin gelir ve iş güvenlikleri sağlanmış, gereksiz işten çıkarmaların ve olumsuz etkileyici durumların ortaya çıkmasının önüne geçilmiştir. Ayrıca işçiler onca zaman çalıştıkları, hizmet ettikleri kurum ve kuruluşlardan ayrılırlarken yıpranmasının karşılığı, yıpranma payına benzer olarak aldıkları bir ödül gibi düşünülebilir.
Gerekçeleri üç farklı şekilde belirtmek mümkün. Birincisi; işçi, haklı nedenle iş akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanabilir. İkincisi; işveren tarafından haksız nedenle yapılan fesih halinde de işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Üçüncüsü; işçinin kanunda belirtilen nedenlerle istifa etmesidir.
İşçinin askere gitmesi halinde, askerlik başvurusu sonrasında yazılı olarak işverene başvurularak kıdem tazminatı almaya hak kazanılabilir. Kadın işçiler, evlendikten itibaren bir yıl içerisinde yazılı olarak başvuru yaparak iş akitlerini feshedebilir ve kıdem tazminatlarını kazanabilirler.
Kanunda belirtilen emeklilik şartlarını taşıyan işçi, işverene başvurarak kıdem tazminatından yararlanabilir. İşçi, iş akdi devam ederken ölürse, bu da hukuk nezdinde bir istifadır, işçinin mirasçıları işverene başvurarak işçinin kıdem tazminatını almak için gerekli işlemlere başlayabilir.
Kural olarak işten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçi, kıdem tazminatı alamaz. Fakat; iş sözleşmesinin askerlik görevi, emeklilik hakkının elde edilmesi, sağlık problemlerinin işin yapılmasına sürekli bir biçimde engel oluşturduğunun belgelenmesi, işverenin iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırı davranışlarda bulunması nedenleri ile işçi tarafından feshi halinde (istifa), çalışma süresinin en az 1 yıl olması koşulu ile kıdem tazminatı hakkı kazanmaktadır.
Bazı durumlarda emekli olmak, çalışmanın sonlanması anlamına gelmiyor. Genellikle çocukların okumaya devam etmesi veya başka bazı nedenlerle emekliler çalışmayı sürdürüyorlar. Bu durumda emekli olduktan sonra çalışmaya devam eden kişilerin akıllarına işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı alıp alamayacakları ve emekli aylıklarının emekli olduktan sonra çalışmaları nedeniyle artıp artmayacağı soruları geliyor. Emekli olduktan sonra 4/a’lı olarak yani eski adıyla SSK’lı olarak çalışmaya devam etmek isteyenler için belirleyici olan bu kişilerin ilk kez ne zaman sigortalı olduklarıdır.
İki seçenek
1 Ekim 2008 öncesi çalışmaya başlamış veya emekli olmuş kişiler, emekli olduktan sonra 4/a’lı yani bir işverene bağlı olarak çalışmaya devam etmek isterlerse karşılarına iki seçenek çıkar. İlk seçenek emekli olmuş bu kişilerin aylıklarını kestirip, normal bir sigortalı gibi çalışmasıdır. Bu durumda emekli olan kişi aylığını kestirir ve tüm çalışanlar gibi bütün sigorta kollarına prim ödeyerek çalışmaya devam eder. İkinci seçenek ise sosyal güvenlik destek primi ödenmesidir. Bu durumda çalışan emekli, aylığını almaya devam eder. Diğer yandan da işverenden ücret alabilirler. Ancak yüzde 32 oranında SGDP primi ödenmektedir. Bu kişilerin ücretlerinden yüksek prim kesilir, ancak emekli aylıklarında azalma olmaz.
1 EKİM 2008 KRİTİK TARİH
İlk kez 1 Ekim 2008 sonrasında sigortalı olmuş kişiler emeklilik sonrası çalışmaya 4/a’lı yani eski adıyla SSK’lı olarak çalışmaya devam etmek isterlerse SGDP ödeyemezler. Aylıklarını kestirip bütün sigorta kollarına prim ödeyerek çalışmak durumundadırlar. SSK’lı olarak emekli olan kişiler, emekli olmaları nedeniyle işverenlerinden kıdem tazminatlarını alabilirler. Dolayısıyla 25 yıl aynı işyerinde çalışan bir kişi emekli olurken 25 aylık brüt ücreti tutarındaki kıdem tazminatını alarak işyerinden ayrılabilir. Bu kişi çalışmaya devam ederse kıdem tazminatını alması farklılık arz eder. Emeklilik sonrası SGDP ödeyerek yani aylığını kestirmeden çalışmaya devam eden kişi çalışmasını sonlandırmak istediğinde emeklilik nedeniyle kıdem tazminatı talep edemez.
SGDP’ye dikkat edin!
Akşam’dan Okan Güray Bülbül’ün yazısına göre, SGDP ödemek yerine aylığını kestirip çalışmaya devam edenler, istediği zaman çalışmasını sonlandırıp işverenden kıdem tazminatı talep edebilir. Bu nedenle emekli olup çalışmaya devam edecek kişiler bu tercihi yaparken kıdem tazminatı konusunu da göz önünde bulundurmalılar.
Kendi tercihine göre belirlenir
Emekli olduktan sonra çalışmaya devam eden kişilerin emekli aylıklarının artıp artmayacağı da kendi tercihlerine bağlıdır. Emekli olduktan sonra SGDP ödeyerek çalışmaya devam eden kişiler, bu işlerinden ayrıldıklarında da aynı emekli aylığını almaya devam ederler. Bu dönemde yaşlılık sigortasına prim ödenmediği için emekli aylığı yeniden hesaplanmaz.
Daha yüksek maaş fırsatı doğabilir
Ancak emekli olduktan sonra çalışmaya devam eden ve aylığını kestiren kişiler için durum farklıdır. Bu dönemde hem aylık almadıkları, hem de yaşlılık sigortasına prim ödedikleri için bu süre sonunda yeniden aylık hesaplanır ve kendilerine bağlanır. Dolayısıyla çalışan emekli eğer ayılığını kestirip çalışmaya devam etmiş ise çalışması sonlandığında daha yüksek bir aylık alabilir.
SIFIRLANARAK HESAPLANIR
Yargıtay, emeklilik nedeniyle işten ayrılan çalışanın tekrar aynı işyerinde çalışmaya başlaması halinde emekli olunan tarihte kıdem tazminatı ödenirse kıdem hakkının sıfırlandığı görüşünde. Dolayısıyla emekli olup kıdem tazminatı aldıktan sonra aynı işyerinde çalışan kişi için yeni bir çalışma dönemi başlar ve bir yıllık asgari sürenin baştan başlaması söz konusudur. Çalışanın bu işyerinden tekrar ayrılırken ödenecek kıdem tazminatı da emekli olduktan sonraki dönem üzerinden hesaplanır. Örneğin çalışan 20 yıl aynı işyerinde çalışıp kıdem tazminatını alarak emekli olmuş ve emekli olduktan sonra yeniden aynı işyerinde çalışmaya devam ederek 3 yıl daha çalışmış ise ikinci kez kıdem tazminatına hak ettiğinde yalnızca 3 yıllık süre üzerinden kıdem tazminatı alabilecektir.
KIDEM TAZMİNATI HESAPLAMASI 2015
a) İşçi zamana bağlı ücret alıyor ise (günlük, haftalık, aylık, saat ücreti gibi) , kıdem tazminatı hesaplaması aşağıdaki gibi yapılır.
İşçiye ödenecek kıdem tazminatı çalıştığı her bir yıl için son 30 günlük brüt ücreti tutarındadır. Kıdem tazminatı hesaplama formülü için yıl kesirleri de dikkate alınır.Önce işçinin çalıştığı sürenin kaç yıl olduğuna bakılır, kaç yıl çalışmış ise çalıştığı yıl ile son çalıştığı ay içindeki brüt ücreti çarpılır. Sonra çalıştığı sürenin yıldan arta kalan ayları güne çevrilir ve son brüt ücrette 365 e bölünmek suretiyle günlük ücreti bulunur. Daha sonra günlük ücreti ile yıldan arta kalıpta güne çevrilen çalışma süreleri çarpılarak çıkan rakam önceki hesaplanan rakama ilave edilir ve kıdem tazminatı hesaplama şekli bu şekildedir.
b) İşçi götürü yada parça başına ücret alıyor ise, kıdem tazminatı hesaplaması aşağıdaki gibi yapılır. Son brüt ücretinin hesaplanması özellik eder. Son brüt ücreti hesaplanırken işçinin son 1 yıl içinde almış olduğu ücretler toplanarak aynı yıl içinde çalıştığı toplam gün sayısına bölünür. Ancak işçi son bir yıl içinde zam almış ise zammın yapıldığı tarih ile işten ayrılma tarihi arasındaki toplam brüt ücreti bu süre içindeki fiilen çalıştığı gün sayısına bölünerek günlük ücreti bulunur.
Son Brüt Ücreti Hesaplanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Yapılan ödemenin sözleşmeden yada yasadan doğması gerekir. Süreklilik arz etmesi gerekir. Para veya para ile ölçülebilir olması gerekir. Bu vasıfları taşıyan ücret eki mahiyetindeki ödemelerinde yıllık toplamı alınarak 365 e bölünmesi ve 30 ile çarpılması suretiyle aylık brüt ücretine eklenir. Ücret eki sayılabilecek ve kıdem tazminatında brüt ücrete eklenecek ücret eklerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: Sürekli olarak ödenen İkramiyeler, Sürekli olarak yapılan Yemek yardımı, Sosyal yardım zammı niteliğinde sürekli yapılan yardımlar.(Yıllık izin harçlığı, konut yardımı, aile yardımı, eğitim yardımı, giyim yardımı, sağlık yardımı, çocuk zammı, yakacak yardımı, erzak yardımı, Ulaşım yardımı, v.s.) Sürekli olarak verilen primler, Kasa tazminatı, Tabii ki tüm bu ödemelerin sürekli olması yanında, işveren ile işçi arasında yapılan sözleşmede belirtilmiş olması da gerekir.
NOT: Kıdem tazminatı hesaplama robotu 2015 verilerine uygun olarak çok yakında hizmete girecektir. Bu sayede kıdem tazminatı hesaplamasını rahatlıkla gerçekleştirebileceksiniz.
İŞTEN AYRILDIM KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR MİYİM?
Aynı işverenin iş yerinde çalışmakta iken örneğin 3 yılı aşkın bir süre çalışan bir işçi kendi isteği ile işten ayrılmış ise kıdem tazminatına hak kazanamaz. Bir süre sonra yeniden işe giren ancak bu kez işveren tarafından örneğin 9 ay sonra işten çıkarılan aynı işçi yine kıdem tazminatına hak kazanmıyor gözükmesine rağmen çalıştığı süre hesaplanırken önceki 3 yıllık çalışması da hesaba katılır ve toplam çalışması 1 yılı aşmış olması nedeniyle kıdem tazminatına hak kazanır. Ancak alacağı tazminat hesaplanırken sadece son 9 aya isabet eden tazminatı alabilir. Diğer üç yılı aşkın sürenin tazminatını ise işveren istese dahi yasal olarak veremez.Çünkü iş kanununa göre hak edilmeyen dönemin kıdem tazminatının işverenin rızası olsa dahi verilmesi yasaktır.
KIDEM TAZMİNATI ÜST SINIRI ( TAVANI)
4857 sayılı iş kanununa göre işçiye bir yıllık hizmeti karşılığında ödenecek kıdem tazminatı tutarı Devlet Memurları Kanununa tabi EN YÜKSEK DEVLET MEMURUNA (Başbakanlık müsteşarı) bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesinden fazla olamaz. Bu açıklamaya göre kıdem tazminatının üst sınırı vardır ve kıdem tazminatı tavanı 2015 yılı ilk altı ayı için 3.541.37 TL’dir.
Evlilik nedeni ile işten ayrılan kadının kıdem tazminatı alabilmesi için gereken şartlar nelerdir?
Kadın işçilerin evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda, çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenir. Bu haktan faydanılması için; iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshi, evliliği gösteren belgenin işverene sunulması, feshin gerekçesinin evlilik olduğunun açıkça belirtilmesi gerekir.
Çalışan vefat ederse, kıdem tazminatını eşi talep edebilir mi?
Çalışan vefat ettiği takdirde çalışana ait kıdem tazminatı tutarını eşi talep edebilir. Çünkü 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi işçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin sona bulması halinde kıdem tazminatının ödeneceğini belirtmektedir.
İşçi işyerinde çalışırken, işyerinden kaynaklanan bir hastalığa tutulursa, kıdem tazminatı alabilir mi?
İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa işçi iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilir.
MALULİYET HAKKI Malulen emekli olarak işten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanır mı?
Malulen emekli olarak işten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Çünkü, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’ncü maddesi uyarınca malullük aylığı almak amacıyla işten ayrılmak, kıdem tazminatına hak kazanılan hallerdendir. 15 yıl formülü nedir? İşyerinden 15 yıl ve 3600 gün formülüyle ayrılarak tazminat almak mümkün. Burada ilk şart, sigorta başlangıcının 9 Eylül 1999’dan önce olması. Sigorta süresi 15 yıla, primler de 3.600’e tamamlanmışsa ve işyerinde de en az 1 yılı doldurmuşsanız, işyerinden ayrılarak tazminatınızı alabilirsiniz. Bunun için Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan şartları tamamladığınıza dair yazı alın. Dilekçe ile işverene başvurun. Böylece kıdem tazminatı alarak işten ayrılabilirsiniz. İşyeriniz bunu ödemez ise önce ALO 170’e bildirin. Sonra da iş mahkemesinde dava açın.